آیه 13 سوره مریم

وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا وَ زَكاةً وَ كانَ تَقِيًّا «13»

صفت سوم يحيى: وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا: 1- و عطا شده بود رحمتى و عطوفتى از نزد ما. 2- رأفت و رقت قلب او به بندگان تا به آن سبب ايشان را به طاعت خدا خواند و از معصيت دور گرداند. 3- محبت و دوستى از ما به او. 4- كمال تحنن و تعطف ما به او، چه تحنن حق تعالى به او بر وجهى بود كه اگر گفتى يا رب، جواب لبيك به او مرحمت شدى؛ چنانچه از حضرت امام محمد باقر عليه السلام مروى است در كافى از آن حضرت سؤال شد آيه‌ «وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا» فرمود: تحنن اللّه. سئل فما بلغ من تحنّن اللّه؟ قال كان اذا قال يا ربّ قال‌

«1» مجمع البيان ج 3 ص 506 بنقل از عياشى.

«2» سوره مائده آيه 54.

«3» تفسير برهان ج 3 ص 6- مجمع البيان ج 3 ص 506.

«4» همان مدرك.

جلد 8 - صفحه 153

اللّه عزّ و جلّ لبّيك يا يحيى‌ «1» صفت چهارم‌ وَ زَكاةً: و داديم او را عمل پاكيزه، يعنى به لطف الهى از زمان كوچكى تا آخر عمر پاكيزه بود از تمام خبائث و معايب. 1- مراد آنكه او در پاكيزگى مهتدى بود به هدايت الهى نه آنكه پاكيزگى او از فعل خدا بود.

2- مراد پاكيزگى است مر كسى را كه قبول دين او كند. 3- مراد اخلاص دين او. 4- تزكيه او به اشتهار حسن ثنا و ستايش بر او، چنانكه شهود به شهادت مزكى البته معرى باشند از تهمت.

صفت پنجم: وَ كانَ تَقِيًّا: و بود ترسنده و پرهيزكار از جميع مناهى، و مطيع و مخلص سبحانى در تمام حالات تا به حدى كه هيچ خطيئه‌اى در خاطر او خطور ننمود، چه جاى آنكه آن را بجا آورد.

يا يَحْيى‌ خُذِ الْكِتابَ بِقُوَّةٍ وَ آتَيْناهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا «12» وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا وَ زَكاةً وَ كانَ تَقِيًّا «13» وَ بَرًّا بِوالِدَيْهِ وَ لَمْ يَكُنْ جَبَّاراً عَصِيًّا «14» وَ سَلامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَ يَوْمَ يَمُوتُ وَ يَوْمَ يُبْعَثُ حَيًّا «15»

ترجمه‌

اى يحيى بگير كتاب را به نيروى يزدانى و داديم او را فرمان در كودكى‌

و مهربانى از جانب خودمان و پاكى را و بود پرهيزكار

و نيكوكار با پدر و مادرش و نبود سركش معصيت كار

و نازل شد سلامتى بر او در روز كه متولد شد و روز كه ميميرد و روز كه مبعوث ميشود در حاليكه زنده است..

جلد 3 صفحه 464

تفسير

- خداوند تعالى در اين مقام اختصار عجيبى در كلام فرموده چون معلوم است مراد آنستكه يحيى متولّد شد و بر شد رسيد و ما باو گفتيم اى يحيى بگير تورية را با قوّت تمام و عزم بر عمل بآن بتوفيق ربّانى و تأييد سبحانى و كمك يزدانى و عطا نموديم باو حكمت و منصب نبوّت را در حال صباوت و كودكى از ابن عباس نقل شده كه آنحضرت در سه سالگى باين مقام فائز گرديد در كافى از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه فرمود زكريا وفات نمود پس ارث برد از او يحيى كتاب و حكمت را با آنكه صبى و صغير بود و اين آيه را تلاوت فرمود و نيز از امام جواد عليه السّلام نقل نموده كه استدلال فرمود باين آيه بر امامت خود چون امامت هم مانند نبوّت است كه اگر خدا بخواهد بصبى هم عطا ميفرمايد و در مجمع از امام رضا عليه السّلام نقل نموده كه بچّه‌ها به يحيى گفتند بيا برويم بازى كنيم فرمود ما براى بازى خلق نشديم پس خداى تعالى فرمود در باره او كه ما باو حكم داديم در كودكى و كلمه حنان ظاهرا مشتقّ از حنين است كه آن ناله ناقه است وقتى مشتاق به بچه‌اش شود و بر رحمت و عطوفت و مهربانى و دلسوزى اطلاق ميشود و از اين قبيل است تحنّن و تعطّف لذا در كافى از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه پرسيدند مراد خداوند از حنانا من لدنّا چيست كه در باره حضرت يحيى فرموده جواب فرمود مراد تحنّن خدا است عرض كردند چه تحننى خدا در باره او داشت فرمود وقتى كه ميگفت پروردگارا خدا ميفرمود لبّيك اى يحيى و در مجمع از آنحضرت اينمعنى نقل شده و در محاسن از امام صادق عليه السّلام علاوه بر اين معنى نقل شده كه ميفرمود بخواه حاجت خود را و كلمه زكوة ظاهرا مأخوذ از تزكيه باشد بمعناى پاكى و پاكيزگى از اخلاق رذيله و صفات خبيثه و اعمال ناشايسته كه انبياء عظام منزّه و مبرّى از آنها هستند خلاصه آنكه اشاره بمقام عصمت است كه از جانب خداوند براى پيغمبر و امام مقدّر شده و آنحضرت باين مقام نرسيد مگر براى آنكه ذاتا متّقى و پرهيزكار و خدا ترس و نيكوكار و فرمانبردار نسبت بپدر و مادر بود و نبود سركش و متمرّد و طاغى و باغى نسبت بآن دو و ساير خلق چه رسد بخدا و خود و در تفسير امام عليه السّلام است كه خداوند ملحق نفرمود بمردها كودكى را مگر چهار نفر عيسى بن مريم و يحيى بن زكريا و حسن و حسين عليهم السلام را و شمه‌اى از احوال هر يك را بيان‌

جلد 3 صفحه 465

فرموده و در ضمن قصّه حضرت يحيى فرموده كه خداوند باو در كودكى حكم داد و براى اين بود كه در كودكى وقتى كودكان او را ببازى دعوت مينمودند ميفرمود بخدا ما براى بازى خلق نشديم ما براى سعى و كوشش در امر بزرگى خلق شديم و خداوند باو عطوفت و مهربانى داد نسبت بپدر و مادرش و ساير خلق و طهارت عطا فرمود براى كسانيكه باو ايمان آورند و تصديق او كنند و پرهيز مينمود از شرور و معاصى و نيكى ميكرد بپدر و مادر و احسان مينمود نسبت بآنها و اطاعت ميكرد اوامرشان را و نبود جبّار معصيت كار كه بكشد از روى غضب و بزند از روى غضب بلكه مأمور بامر خدا بود و هيچ بنده خدائى نبود كه خطائى يا قصد خطائى از او سر نزد مگر يحيى بن زكريا كه گناهى نكرد و قصد گناهى هم ننمود و بنابراين شايسته است كه خداوند در سه موقع مناسب سلام و تحيّت فرستد بر او اوّل روز ولادت دوّم روز وفات سوّم روز بعث و حيات ابدى كه اين سه روز روز نزول در دنيا و ورود بعالم برزخ و قيام در برابر حضرت احديّت است يا آنكه سلامتى و ايمنى نازل فرمايد بر او از شرّ شيطان در دنيا روز تولّد و از سكرات موت و وحشت قبر و عذاب برزخ روز وفات و از هول مطّلع و عقبات محشر و آتش جهنّم روز قيامت و اينكه از روز ولادت بماضى و از روز وفات و بعث بمستقبل تعبير شده براى آنستكه وقت تقدير نزول سلامتى بعد از ولادت و قبل از موت و بعث بوده و اين مرجّح معناى دوّم است بر معناى اوّل با آنكه آن اظهر است بنظر بدوى و نيز مؤيّد اينمعنى است روايتى كه در عيون از حضرت رضا عليه السّلام نقل شده كه فرمود پر وحشت‌ترين اوقات خلق سه موطن است روز كه از مادر متولّد ميشود و دنيا را ميبيند و روز كه ميميرد و آخرت را معاينه ميكند با اهلش و روز كه مبعوث ميشود از قبر و مشاهده ميكند خود و آثار اعمال خود را در محشر و بتحقيق سلام كرد خدا بر يحيى در اين سه موطن و ايمن فرمود او را از ترس پس فرمود و سلام عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيّا و حضرت عيسى هم بر خود سلام كرد در اين سه موطن پس گفت و السّلام على يوم ولدت و يوم اموت و يوم ابعث حيّا چه قدر شبيه است احوال اين دو پسر خاله بيكديگر و چه قدر شبيه است احوال حضرت سيد الشهداء بحضرت يحيى سلام اللّه عليهم اجمعين و معناى حقيقى سلام سلامتى است و در اين مقام معناى‌

جلد 3 صفحه 466

ديگر مناسب نيست اگر چه مراد تحيّت الهى باشد و بنابراين مئال هر دو معنى يكى است چنانچه در حديث اشاره بآن شده است و اگر كسى طالب تحقيق باشد بشفاء الصّدور مرحوم والد ماجد قدس سره در شرح السّلام عليك يا ابا عبد اللّه مراجعه نمايد ..

وَ حَناناً مِن‌ لَدُنّا وَ زَكاةً وَ كان‌َ تَقِيًّا «13»

و مورد عطوفت‌ الهي‌ شد و ‌بود‌ داراي‌ مقام‌ تقوي‌ و حنانا ‌در‌ معناي‌ حنان‌ مفسرين‌ پنج‌ قول‌ گفتند عطوفت‌ و رحمت‌ الهي‌ نسبت‌ باو و لكن‌ ‌در‌ خبر ‌از‌ حضرت‌ باقر ‌عليه‌ السّلام‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌هر‌ موقع‌ ‌که‌ ميگفت‌ ‌ يا ‌ رب‌ جواب‌ ‌از‌ عالم‌ بالا ميشنيد لبيك‌ ‌ يا ‌ يحيي‌ و ‌از‌ حضرت‌ صادق‌ ‌عليه‌ السّلام‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌هر‌ موقع‌ ميگفت‌ ‌ يا ‌ اللّه‌ ‌ يا ‌ رب‌ جواب‌ ميآمد

‌ يا ‌ يحيي‌ سل‌ حاجتك‌.

‌من‌ لدنا ‌اينکه‌ تفضل‌ ‌از‌ جانب‌ حق‌ باو عنايت‌ ‌شده‌ و زكاة مزكّي‌ ‌بود‌ ‌از‌ جميع‌ اخلاق‌ رذيله‌ و صفات‌ خبيثه‌ و ملكات‌ قبيحه‌ وَ كان‌َ تَقِيًّا باعلا مراتب‌

جلد 12 - صفحه 425

تقوي‌ ‌که‌ خيال‌ معصيت‌ ‌هم‌ ‌در‌ قلبش‌ خطور نمي‌كرد ‌که‌ معناي‌ عصمت‌ ‌است‌.

(آیه 13)- دوم: «و به او رحمت و محبت (نسبت به بندگان) از سوی خود بخشیدیم» (وَ حَناناً مِنْ لَدُنَّا).

3- «و به او پاکی (روح و جان و پاکی عمل) دادیم» (وَ زَکاةً).

4- «و او پرهیز کار بود» (وَ کانَ تَقِیًّا). و از آنچه خلاف فرمان پروردگار بود، دوری می‌کرد.